Prof. dr Milenko Stanić: Kakav vazduh udišemo i da li nam se uskraćuje pravo na ovo slobodno dobro?
Vazduh je slobodno dobro, uobičajna je konstatacija u mnogobrojnim udžbenicima ekonomije. Riječ je o dobru koji nije proizvod ljudskog rada već se nalazi slobodan u prirodi i može da se koristi bez naknade. Ranije se, uz vazduh, često navodila voda kao slobodno dobro.
Noviji udžbenici ekonomije, obavezno, uz vodu navode da je ona sve manje slobodno dobro a sve više ekonomsko dobro, za njeno korišćenje i upotrebu potrebna su značajna ulaganja. Vazduh u BiH je, iz dana u dan, sve zagađeniji pa se postavlja pitanje da li će sudbinu vode slijediti i vazduh? Da li ćemo za njegovo korišćenje morati plaćati kao i za vodu? "Da li i ovo slobodno dobro postaje ekonomsko?" pita se prof. dr Milenko Stanić u svom autorskom tekstu za Semberske novine, koji prenosimo u cjelosti.
Zahtjevi za zaštitom vazduha se šire svijetom. Klimatske promjene i zaštita prirode su centralno pitanje na ovogodišnjem skupu ekonomista i političara u Davosu. Svjetska zdrastvena organizacija objavljuje da godišnje u svijetu umre sedam miliona ljudi zbog posljedica udisanja nezdravog vazduha. U BiH svake godine prerano umre 3.300 ljudi kao posljedica izloženosti vazduhu zagađenom sitnim lebdećim česticama PM2,5 dok se skoro jedna od deset smrti godišnje u BiH može pripisati zagađenju vazduha’’, ističu u najnovijem izvještaju o upravljanju zagađenjem vazduha u BiH koji je objavila Svjetska banka.
Jasno je da se radi o ozbiljnom problemu kome se kod nas posvećuje mala ili nikakva pažnja. Kao i mnoge druge stvari u BiH, zagađenje vazduha je tema o kojoj se priča i sa kojom se manipuliše, a da nema potpunih, relevantnih, jasnih i uporedivih zvaničnih podataka. Kod nas još nije uspostavljen odgovarajući sistem mjerenja zagađenosti vazduha (monitoring), stanovništvo nije upoznato sa tim problemom a daleko smo od uspostavljanja adekvatnih planova i programa za smanjenje zagađenja i njegovih štetnih posledica.
U Federaciji BiH se o ovom problemu više raspravlja. Monitoring je razvijeniji u odnosu na Republiku Srpsku. Stanovništvu su na raspolaganju brojni izvori informacija o stanju zagađenosti vazduha iz sata u sat. Pored zvaničnih javnih službi koje prate stanje zagađenosti vazduha u ovu aktivnost su se uključile i brojne nevladine organizacije koje redovno prate ovo stanje. Vjerovatno je i sam problem više prisutan u ovom dijelu BiH. Viši nivo zagađenja vazduha je posebno prisutan u Sarajevu, Tuzli, Zenici, Ilijašu, Lukavcu i Visokom. Sarajevo je više dana u ovoj godini, prema Indeksu zagađenosti vazduha, (10.01.2020 –AQI545, 11.01.2020 – AQI480, 16.01.2020 – AQI446) proglašeno za najzageđeniji grad u svijetu. Treba napomenuti da se do ovih indeksa došlo mjerenjem zagađenosti vazduha od strane pojedinih nevladinih organizacija i po metodologiji koja nije zakonski, još uvijek, verifikovana u Federaciji BiH i Republici Srpskoj.
U Republici Srpskoj ova tema nije važna. Malo se priča i piše o tome. Samo u dva grada, Banja Luka i Bijeljina, se zvanično i organizovano prati stanje zagađenja. Istina i podaci za ova dva grada se objavljuju sa danom zakašnjenja. Žalosno je da u Istočnom Sarajevu nemamo uređaje za mjerenje zagađenosti vazduha, dok se u federalnom Sarajevu kvalitet vazduha mjeri na više mjesta. Republika Srpska još uvijek nije usvojila evropsku metodologiju praćenja zagađenja vazduha. Prema našem Zakonu vazduh se kategoriše od prve do treće kategorije. Informacije koje imamo, po ovom osnovu, govore da razloga za zabrinutost imamo.
U Banja Luci se zvanična mjerenja vrše na tri lokacije. Na bazi raspoloživih podataka vidimo da je vazduh, u najvećem gradu RS, često bio u trećoj kategoriji. Problemi su prisutni u pogledu većeg zagađenja po osnovu čađi, krupnijih ,,suspendovanih čestica“ PM10 i sitnijih čestica PM2,5. Tako je za decembar, prošle godine, registrovana maksimalna srednja dnevna vrijednost čađi bila 121,04, PM10 244,51 i PM2,5 150,92 mikrograma po metru kubnom (mg/m3).
U Bijeljini se vrše mjerenja na dvije lokacije: centar (kod zgrade Gradske uprave) i gradska toplana. Kao i u Banja Luci, i u Gradu Bijeljina prisutna su značajna odstupanja, u odnosu na prihvatljive količine, po osnovu prisustva čađi, većih čestica PM10 i manjih čestica PM2,5. Visoka prekoračenja se evidentiraju posebno na lokaciji Gradske toplane, što ukazuje na osnovni izvor zagađenja vazduha u Bijeljini. Treba posebno istaći visok nivo zagađenja na ovoj lokaciji zabilježen na dane: 22.01.2020. godine je evidentirano prisustvo PM2,5 203,18mg/m3, PM10 312,63mg/m3 i čađi od 514,56 mg/m3; dana 14.01.2020. godine ove vrijednosti su bile PM2,5 159,10mg/m3, PM10 258,03 mg/m3i čađ 312,88mg/m3 i na dan 29.12.2019. godine vrijednosti parametara zagađenja su bila PM2,5 176,02mg/m3, PM10 309,86mg/m3 i čađ 355,39 mg/m3. Ako se ima u vidu da su dozvoljene dnevne vrijednosti ovih parametara za PM2,5 25mg/m3,PM10 50 mg/m3 i čađi 125 mg/m3, razloga za ozbiljnu zabrinost ima.
Izneseni podaci govore o potrebi hitnog preduzimanja mjera za zaštitu vazduha u RS. Na početku je neophodno pokriti odgovarajućim uređajima cijelu teritoriju Republike i da u svakom trenutku građani mogu dobiti informaciju o kvalitetu vazduha koji udišu. Potrebno je donijeti i prilagoditi propise evropskoj praksi u tom pogledu. Predvidjeti izvore finansiranja, namjenu sredstava i kontrolu trošenja sredstava namjenjenih zaštiti vazduha.
Problem zagađenja vazduha razvijene zemlje su davno riješile uvođenjem strogih propisa, investicijama u tehnologije za prečišćavanje, visokim taksama za zagađenje i postepenom promjenom strukture privrede. Ta uspješna rješenja treba preuzeti i primjeniti kod nas. Mjere treba koncentrisati na tri izvora zagađenja vazduha: automobile, gradske i individualna ložišta i na idustrijska postrojenja. Za svaki od navedenih sektora treba koncipirati mjere i rokove realizacije. Biće nam potreban dug period kako bismo promijenili stanje u ovoj oblasti i sačuvali vazduh kao slobodno dobro.
ZAGAĐIVAČI
Na kvalitet vazduha koji udišemo utiču šest glavnih zagađivača: PM2,5, PM10 čestice, ugljen monoksid, sumpor dioksid, azot dioksid i ozon u nivou zemlje. Najopasnije su PM čestice od 2,5 mikrona, kao najmanje. Nastaju sagorjevanjem fosilnih goriva (auspusi automobila, grijanje na drva i ugalj), lako prodiru u tijelo i, ako se natalože, mogu izazvati kardiovaskularne i probleme disajnih organa.
INDEKS ZAGAĐENOSTI
Evropska agencija za zaštitu životne sredine je 2017. godine donijela metodologiju za izračunavanje Evropskog indeksa kvaliteta vazduha. Indeks zagađenosti vazduha se mjeri šestostepenom skalom do koje se dolazi obradom nivoa svih šest izvora zagađenja. Najveći zagađivač u datom trenutku diktira i broj koji odražava ukupan indeks zagađenosti. Svaki stepen zagađenja je označen drugom bojom. Ta skala na osnovu količina čestica u mikrogramima po metru kubnom vazduha je:
- AQI od 0 do 50 nezagađen (zelena boja),
- AQI od 51 do 100 srednje zagađen (žuta boja),
- AQI od 101 do 150 nezdrav za osjetljive kategorije (narandžasta boja),
- AQI od 150 do 200 nezdrav (crvena boja),
- AQI od 201 do 300 veoma nezdrav (ljubičasta boja) i
- AQI više od 300 ekstremno zagađen, opasan po zdravlje (bordo boja).
Do 2017. godine uobičajna skala koja je korišćena u Evropi, a koja je i danas u upotrebi, mjeri kvalitet vazduha u petostepenom indeksu.
Prof. dr Milenko Stanić
Noviji udžbenici ekonomije, obavezno, uz vodu navode da je ona sve manje slobodno dobro a sve više ekonomsko dobro, za njeno korišćenje i upotrebu potrebna su značajna ulaganja. Vazduh u BiH je, iz dana u dan, sve zagađeniji pa se postavlja pitanje da li će sudbinu vode slijediti i vazduh? Da li ćemo za njegovo korišćenje morati plaćati kao i za vodu? "Da li i ovo slobodno dobro postaje ekonomsko?" pita se prof. dr Milenko Stanić u svom autorskom tekstu za Semberske novine, koji prenosimo u cjelosti.
Zahtjevi za zaštitom vazduha se šire svijetom. Klimatske promjene i zaštita prirode su centralno pitanje na ovogodišnjem skupu ekonomista i političara u Davosu. Svjetska zdrastvena organizacija objavljuje da godišnje u svijetu umre sedam miliona ljudi zbog posljedica udisanja nezdravog vazduha. U BiH svake godine prerano umre 3.300 ljudi kao posljedica izloženosti vazduhu zagađenom sitnim lebdećim česticama PM2,5 dok se skoro jedna od deset smrti godišnje u BiH može pripisati zagađenju vazduha’’, ističu u najnovijem izvještaju o upravljanju zagađenjem vazduha u BiH koji je objavila Svjetska banka.
Jasno je da se radi o ozbiljnom problemu kome se kod nas posvećuje mala ili nikakva pažnja. Kao i mnoge druge stvari u BiH, zagađenje vazduha je tema o kojoj se priča i sa kojom se manipuliše, a da nema potpunih, relevantnih, jasnih i uporedivih zvaničnih podataka. Kod nas još nije uspostavljen odgovarajući sistem mjerenja zagađenosti vazduha (monitoring), stanovništvo nije upoznato sa tim problemom a daleko smo od uspostavljanja adekvatnih planova i programa za smanjenje zagađenja i njegovih štetnih posledica.
U Federaciji BiH se o ovom problemu više raspravlja. Monitoring je razvijeniji u odnosu na Republiku Srpsku. Stanovništvu su na raspolaganju brojni izvori informacija o stanju zagađenosti vazduha iz sata u sat. Pored zvaničnih javnih službi koje prate stanje zagađenosti vazduha u ovu aktivnost su se uključile i brojne nevladine organizacije koje redovno prate ovo stanje. Vjerovatno je i sam problem više prisutan u ovom dijelu BiH. Viši nivo zagađenja vazduha je posebno prisutan u Sarajevu, Tuzli, Zenici, Ilijašu, Lukavcu i Visokom. Sarajevo je više dana u ovoj godini, prema Indeksu zagađenosti vazduha, (10.01.2020 –AQI545, 11.01.2020 – AQI480, 16.01.2020 – AQI446) proglašeno za najzageđeniji grad u svijetu. Treba napomenuti da se do ovih indeksa došlo mjerenjem zagađenosti vazduha od strane pojedinih nevladinih organizacija i po metodologiji koja nije zakonski, još uvijek, verifikovana u Federaciji BiH i Republici Srpskoj.
U Republici Srpskoj ova tema nije važna. Malo se priča i piše o tome. Samo u dva grada, Banja Luka i Bijeljina, se zvanično i organizovano prati stanje zagađenja. Istina i podaci za ova dva grada se objavljuju sa danom zakašnjenja. Žalosno je da u Istočnom Sarajevu nemamo uređaje za mjerenje zagađenosti vazduha, dok se u federalnom Sarajevu kvalitet vazduha mjeri na više mjesta. Republika Srpska još uvijek nije usvojila evropsku metodologiju praćenja zagađenja vazduha. Prema našem Zakonu vazduh se kategoriše od prve do treće kategorije. Informacije koje imamo, po ovom osnovu, govore da razloga za zabrinutost imamo.
U Banja Luci se zvanična mjerenja vrše na tri lokacije. Na bazi raspoloživih podataka vidimo da je vazduh, u najvećem gradu RS, često bio u trećoj kategoriji. Problemi su prisutni u pogledu većeg zagađenja po osnovu čađi, krupnijih ,,suspendovanih čestica“ PM10 i sitnijih čestica PM2,5. Tako je za decembar, prošle godine, registrovana maksimalna srednja dnevna vrijednost čađi bila 121,04, PM10 244,51 i PM2,5 150,92 mikrograma po metru kubnom (mg/m3).
U Bijeljini se vrše mjerenja na dvije lokacije: centar (kod zgrade Gradske uprave) i gradska toplana. Kao i u Banja Luci, i u Gradu Bijeljina prisutna su značajna odstupanja, u odnosu na prihvatljive količine, po osnovu prisustva čađi, većih čestica PM10 i manjih čestica PM2,5. Visoka prekoračenja se evidentiraju posebno na lokaciji Gradske toplane, što ukazuje na osnovni izvor zagađenja vazduha u Bijeljini. Treba posebno istaći visok nivo zagađenja na ovoj lokaciji zabilježen na dane: 22.01.2020. godine je evidentirano prisustvo PM2,5 203,18mg/m3, PM10 312,63mg/m3 i čađi od 514,56 mg/m3; dana 14.01.2020. godine ove vrijednosti su bile PM2,5 159,10mg/m3, PM10 258,03 mg/m3i čađ 312,88mg/m3 i na dan 29.12.2019. godine vrijednosti parametara zagađenja su bila PM2,5 176,02mg/m3, PM10 309,86mg/m3 i čađ 355,39 mg/m3. Ako se ima u vidu da su dozvoljene dnevne vrijednosti ovih parametara za PM2,5 25mg/m3,PM10 50 mg/m3 i čađi 125 mg/m3, razloga za ozbiljnu zabrinost ima.
Izneseni podaci govore o potrebi hitnog preduzimanja mjera za zaštitu vazduha u RS. Na početku je neophodno pokriti odgovarajućim uređajima cijelu teritoriju Republike i da u svakom trenutku građani mogu dobiti informaciju o kvalitetu vazduha koji udišu. Potrebno je donijeti i prilagoditi propise evropskoj praksi u tom pogledu. Predvidjeti izvore finansiranja, namjenu sredstava i kontrolu trošenja sredstava namjenjenih zaštiti vazduha.
Problem zagađenja vazduha razvijene zemlje su davno riješile uvođenjem strogih propisa, investicijama u tehnologije za prečišćavanje, visokim taksama za zagađenje i postepenom promjenom strukture privrede. Ta uspješna rješenja treba preuzeti i primjeniti kod nas. Mjere treba koncentrisati na tri izvora zagađenja vazduha: automobile, gradske i individualna ložišta i na idustrijska postrojenja. Za svaki od navedenih sektora treba koncipirati mjere i rokove realizacije. Biće nam potreban dug period kako bismo promijenili stanje u ovoj oblasti i sačuvali vazduh kao slobodno dobro.
ZAGAĐIVAČI
Na kvalitet vazduha koji udišemo utiču šest glavnih zagađivača: PM2,5, PM10 čestice, ugljen monoksid, sumpor dioksid, azot dioksid i ozon u nivou zemlje. Najopasnije su PM čestice od 2,5 mikrona, kao najmanje. Nastaju sagorjevanjem fosilnih goriva (auspusi automobila, grijanje na drva i ugalj), lako prodiru u tijelo i, ako se natalože, mogu izazvati kardiovaskularne i probleme disajnih organa.
INDEKS ZAGAĐENOSTI
Evropska agencija za zaštitu životne sredine je 2017. godine donijela metodologiju za izračunavanje Evropskog indeksa kvaliteta vazduha. Indeks zagađenosti vazduha se mjeri šestostepenom skalom do koje se dolazi obradom nivoa svih šest izvora zagađenja. Najveći zagađivač u datom trenutku diktira i broj koji odražava ukupan indeks zagađenosti. Svaki stepen zagađenja je označen drugom bojom. Ta skala na osnovu količina čestica u mikrogramima po metru kubnom vazduha je:
- AQI od 0 do 50 nezagađen (zelena boja),
- AQI od 51 do 100 srednje zagađen (žuta boja),
- AQI od 101 do 150 nezdrav za osjetljive kategorije (narandžasta boja),
- AQI od 150 do 200 nezdrav (crvena boja),
- AQI od 201 do 300 veoma nezdrav (ljubičasta boja) i
- AQI više od 300 ekstremno zagađen, opasan po zdravlje (bordo boja).
Do 2017. godine uobičajna skala koja je korišćena u Evropi, a koja je i danas u upotrebi, mjeri kvalitet vazduha u petostepenom indeksu.
Prof. dr Milenko Stanić
