Kad ubija ono bez čega se ne može
“Banjaluka je sinoć bila najzagađeniji grad u Evropi”, “Vazduh je ovog jutra najgori u Sarajevu”, “Beograd danas najzagađeniji na Starom kontinentu, a ni Zagreb ne zaostaje”.
S ovakvim naslovima suočavamo se gotovo svakodnevno i s pravom se sve češće pitamo koliko nas ubija ono bez čega ne možemo, odnosno koliko smo tome sami krivi.
Svjetski dan čistog vazduha obilježava se 3. novembra kao podsjetnik da je vazduh uslov života, ali posljednjih godina je više upozorenja da je svježeg i zdravog vazduha sve manje, posebno u urbanim sredinama, dok je s druge strane atmosfera puna štetnih materija.
Prema procjenama međunarodnih organizacija, u svijetu je više od 90 odsto populacije izloženo zagađenom vazduhu, devet od deset ljudi udiše zagađen vazduh, a pojedini izvori navode da čak 90 odsto djece mlađe od 15 godina punim plućima zapravo udiše zagađen vazduh.
I da li bi onda trebalo da nas čude upozorenja ljekara i drugih stručnjaka da su suspendovane čestice, azot-dioksid i prizemni ozon zagađujuće materije u vazduhu koje su krivci, a većinu slučajeva i prijevremenih smrti u današnje vrijeme?
Na koji način ove čestice djeluju negativno na ljudsko zdravlje i koje sve bolesti mogu izazvati? Koliko je ovaj problem svjetski, a koliko naš te da li se i koliko mjerenja o kvalitetu vazduha poklapaju ili razmimoilaze?
Gdje je Banjaluka
Iz bilježnica Svjetske zdravstvene organizacije kristalno je jasno da na godišnjem nivou hiljade ljudi umre zbog komplikacija izazvanih zagađenjem vazduha i to nisu podaci za tamo neke daleke zemlje, već se i mi, u BiH polako, ali sigurno penjemo na svjetskim ljestvicama po zagađenosti.
Globalna dešavanja u sektoru energetike utiču i na situaciju u BiH, a analize pokazuju da je pred građanima jedna od zagađenijih zima, s obzirom na to da se masovno upotrebljava ugalj kao energent za grijanje, što dodatno narušava kvalitet vazduha.
Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, zagađen vazduh ubije oko sedam miliona ljudi godišnje širom svijeta. Samo u 2020. godini bio je četvrti po rangu faktor rizika za pojavu hroničnih nezaraznih bolesti, poslije prehrambenih navika, visokog krvnog pritiska, pušenja cigareta i visokih vrijednosti šećera u krvi.
Gotovo sveukupna svjetska populacija koja živi u gradovima izložena je vrijednostima zagađujućih materija koje prelaze preporučene, ali su te vrijednosti višestruko premašene u zemljama u regionu.
Više od 3.000 osoba u BiH, prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, godišnje umre zbog zagađenog vazduha, a 16 odsto preminulih je iz banjalučke i sarajevske regije. Sarajevo i Banjaluka su i u petak bili na listi zagađenih.
Prema podacima nevladine organizacije “Eko akcija” Sarajevo je u petak bio najzagađeniji grad u BiH sa indeksom kvaliteta 172, a takav vazduh je nezdrav za stanovništvo. Sarajevo je u stopu pratila Zenica sa indeksom 170, a podaci zvaničnih mjernih stanica pokazuju da je u tim gradovima posebno izražena visoka koncentracija PM10 čestica.
Indeks kvaliteta vazduha u Banjaluci u petak je, prema njihovim podacima, iznosio 146, a stanovništvo u svim tim sredinama upozoreno je na moguću pojavu pojačanih simptoma i intenziteta bolesti kod srčanih bolesnika i osoba koje imaju problem s disajnim organima, poput astme. Preporučeno je čak i smanjenje fizičkih aktivnosti plućnim i srčanim bolesnicima, te trudnicama, djeci i starijim osobama.
Iako na zvaničnoj internet stranici banjalučke Gradske uprave posljednji podaci o kvalitetu vazduha datiraju s kraja oktobra ove godine i pokazuju da su vrijednosti u granicama normale, prema onlajn aplikaciji Banjaluka je “debelo u crvenom”. Ionako crnu statistiku, dodatno pogoršava dolazak zime i početak grijne sezone.
U Odjeljenju za komunalne poslove u Gradskoj upravi Banjaluka objašnjavaju za “Glas” da se podaci o kvalitetu vazduha koje oni objavljuju, ali i svjetske mjerne stanice, razlikuju jer koncentracija zagađivača u vazduhu na nekoj lokaciji zavisi kako od emitera tako i od mikro, ali i makroklimatskih uslova, konfiguracije terena, vrste zagađivača te niza drugih segmenata.
Grad Banjaluka, pojašnjavaju, mjeri kvalitet vazduha na tri lokacije koje je odobrilo i saglasnost na iste dalo i Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, a mjerenje se vrši u skladu s uredbama o uslovima za monitoring kvaliteta vazduha te o vrijednostima kvaliteta vazduha.
- Bilo koja druga mjerna metoda nije validna na prostoru Republike Srpske i ne može se koristiti, niti se rezultati mjerenja mogu upoređivati s prekograničnim vrijednostima - kazali su u banjalučkom Odjeljenju za komunalne poslove.
Ističu da grad godinama prati kvalitet vazduha te donosi lokalne planove kvaliteta i akcione planove u slučaju prekoračenja graničnih vrijednosti zagađenja i sprovodi mjere iz istih.
- U cilju smanjenja aerozagađenja, dajemo subvencije za zamjenu dotrajalih fasada na zgradama, subvencije autoprevoznicima zbog popularizacije javnog saobraćaja, uvođenje javnih bicikala u saobraćaj, edukacija najmlađih kao i odraslih sugrađana obilježavanjem Dana bez automobila i Evropske sedmice mobilnosti, sadnjom zelenih barijera visokih i niskih te nizom drugih aktivnosti - rekli su iz Gradske uprave.
Naveli su da su najveći zagađivači vazduha u gradu na Vrbasu individualna ložišta.
- Postoje i linijski izvori kao što su frekventne saobraćajnice, gdje zbog gustog saobraćaja dolazi do povećanja zagađenja azotnim oksidima, ali do sada u manjoj mjeri - kazali su u Gradskoj upravi koja je podatke o kvalitetu vazduha dobijala s mjernih stanica na Paprikovcu, Boriku i Centru od Instituta za građevinarstvo IG u kome su za “Glas” potvrdili da je ugovor za mjerenje aerozagađenja na području Banjaluke istekao.
Dekan Prirodno-matematičkog fakulteta u Banjaluci, profesor klimatologije Goran Trbić rekao je da je dobro što se miholjsko ljeto produžilo te da su stabilne vremenske prilike, kao i mnogo sunca, uticale na to da je kvalitet vazduha u Banjaluci u proteklom periodu bio dobar.
- Očekivati je da u danima koji dolaze kvalitet vazduha bude lošiji, s obzirom na to da će se više koristiti fosilna goriva za grijanje, poput uglja. U obzir bi trebalo uzeti i sve češću upotrebu automobila. Banjaluka se nalazi u kotlini te je loša cirkulacija vazduha tokom zimskih mjeseci - rekao je Trbić.
Naglasio je da je sreća za Srpsku jer ima koliko-toliko stabilno snabdijevanje električnom energijom, a imamo i dovoljno obnovljivih izvora energije.
- Hidroenergija je jedna od ključnih karika u energetskom lancu, uz struju iz termoelektrana, tako da očekujem da će snabdijevanje biti stabilno - poručio je Trbić.
Srce, pluća
Koliko zagađenje vazduha utiče na zdravlje stanovništva pokazuju i podaci iz zdravstvenih ustanova u kojima je sve više pacijenata sa srčanim i plućnim tegobama.
Istraživanja stručnjaka širom planete pokazuju da zagađen vazduh ostavlja velike posljedice od glave do pete, od bolesti srca i pluća do dijabetesa i demencije, a označava se kao krivac i za probleme jetre te karcinoma. Na to upozorava i nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u Republici Srpskoj Duško Vulić koji je podvukao da aerozagađenje i te kako negativno utiče na kardiovaskularne bolesnike.
- I ne samo da negativno utiče na oboljele, već je zagađenje vazduha među najvećim faktorima rizika za dobijanje kardiovaskularnih bolesti i kod onih koji do sada nisu imali nikakve tegobe - rekao je Vulić za “Glas”.
Aerozagađenje doprinosi, kako kaže, pogoršanju stanja kod pacijenata s teškim oštećenjem srca, podsjećajući da je i u evropskim preporukama za prevenciju kardiovaskularnih bolesti aerozagađenje definisano kao jedan od faktora rizika.
Imajući u vidu činjenicu da smo ušli u grijnu sezonu Vulić savjetuje građanima, posebno oboljelima, da izbjegavaju dugo zadržavanje na otvorenom posebno u ranim jutarnjim i večernjim časovima.
- Tada je koncentracija opasnih čestica najveća u vazduhu - zaključio je.
Milkica Grabež specijalista higijene i zdravstvene ekologije u Institutu za javno zdravstvo RS kazala je da procjene SZO pokazuju da aerozagađenje godišnje prouzrokuje 4,2 miliona prijevremenih smrtnih slučajeva, koji nastaju zbog ishemijske bolesti srca i moždanog udara, čak 58 odsto, hronične opstruktivne bolesti pluća i akutnih infekcija donjeg respiratornog trakta 18 odsto i karcinoma pluća šest odsto.
- Efekti aerozagađenja na zdravlje mogu se podijeliti na kratkotrajne i dugotrajne. Kratkotrajni efekti su privremeni i kreću se od jednostavnih simptoma poput iritacije očiju, nosa, kože, grla, kašlja, stezanje u grudima i otežanog disanja, do ozbiljnijih stanja, kao što su astma, upala pluća, bronhitis, srčani problemi.
Kratkotrajna izloženost zagađenju vazduha takođe može izazvati glavobolju, mučninu i vrtoglavicu - rekla je Grabež.
Ona je dodala da se ti problemi pogoršavaju ukoliko se izloženost zagađivačima nastavi što može rezultirati oštećenjem neurološkog, reproduktivnog i respiratornog sistema, uzrokovati pojavu karcinoma, a nekada i smrti.
- Dugotrajni efekti su hronični, traju godinama, nekada cijeli život i čak mogu dovesti do letalnog ishoda.
Čestice
Indeks kvalitete vazduha zasniva se na mjerenju čestica PM2,5 i PM10), ozona (O3), kiseonik-dioksida (NO2), sumpor dioksida (CO2) i emisije ugljenmonoksida.
PM (particulate matter) ili partikularne su vrlo sitne i golom oku nevidljive čestice, a broj označava njihovu veličinu. PM10 ili grube čestice čija je koncentracija najveća u vazduhu u većini gradova BiH, su one koje imaju promjer manji od deset mikrometara, a na primjer pijesak ima promjer oko 90 mikrometara, dok PM10 čestice mogu biti još mnogo manje od toga.
Brojna epidemiološka ispitivanja danas povezuju dugotrajnu izloženost zagađenju vazduha i sa nizom drugih oboljenja. Najnovije procjene globalnog opterećenja bolešću koje se pripisuje aerozagađenju uključuju učinke izloženosti na smrtnost od ishemijske bolesti srca, cerebrovaskularne bolesti. Aerozagađenje (PM čestice u prvom redu) se povezuje s povećanom učestalošću i smrtnošću od dijabetesa tipa 2, lošim ishodima porođaja i neurološkim promjenama - kazala je Grabež, dodajući da su osjetljive kategorije starije osobe, djeca, osobe sa hroničnim oboljenjima u prvom redu dijabetesom, kardiovaskularnim i plućnim bolestima.
Planovi
U Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS navode za “Glas” da je u toku izrada i donošenje strategije zaštite životne sredine, koja obuhvata i oblast zaštite vazduha, čime će se stvoriti uslovi da se dugoročno odrede smjernice, akcioni planovi i ciljevi, mjere i aktivnosti kojima će se unaprijediti zaštita vazduha i zaštita životne sredine u cjelini, a samim tim i zdravlje stanovništva.
- Jedinice lokalne samouprave sa ciljem upravljanja kvalitetom vazduha na svojoj teritoriji donose planove kvaliteta vazduha i kratkoročne akcione planove koji bi trebalo da se primjenjuju u područjima u kojima se dešava kršenje standarda kvaliteta vazduha. Njima se mogu predvidjeti mjere u vezi sa saobraćajem motornih vozila, izgradnjom, radom industrijskih postrojenja, upotrebom proizvoda koji sadrže zagađujuće materije i grijanjem domaćinstava, odnosno identifikovanih izvora zagađenja vazduha. Banjaluka i Prijedor imaju donesena ova planska dokumenta - istakli su u resornom ministarstvu.
Cijeneći napore da se poboljša kvalitet vazduha i upravljanje kvalitetom vazduha, Vlada RS je na prijedlog ovog ministarstva podržala i prihvatila projekat “Pomoć BiH u poboljšanju kvaliteta vazduha i upravljanju kvalitetom vazduha”, koji implementira Švedska agencija za zaštitu životne sredine od 2019. godine i koji se završava krajem ove godine. U okviru ovog projekta, republička mreža za praćenje kvaliteta vazduha je pojačana sa još dvije mjerne stanice, u Banjaluci i Trebinju. Osim toga, izrađena je i studija o izvorima zagađenja u Banjaluci, Bijeljini i Brodu.
Beograd
Beograd je, prema podacima aplikacije “IQAir”, prije mjesec dana ponovo bio najzagađeniji grad na svijetu. Indikator na toj aplikaciji to veče bio je obojen crvenom bojom, a na drugom, trećem i četvrtom mjestu u “crvenoj zoni” su se tada našli Dubai, Nju Delhi, i Nur-Sultan u Kazahstanu.
Na petom, šestom i sedmom mjestu bili su Teheran, Čengdu i Lahor. Njihovi indikatori su obojeni narandžastom bojom što, kako je objavljeno, znači da je vazduh u njima nezdrav samo za osjetljive grupe, dok je vazduh u Beogradu nezdrav za sve. Da situacija u prestonici Srbije nije nimalo bezazlena stručnjaci duže vrijeme upozoravaju, a mahom dijele stav da je zagađenje višedecenijski problem koji je očigledno zanemarivan. Mnogo njih, prema navodima tamošnjih medija, kao nepovoljnu okolnost koja tome daje možda i najveći pečat vidi u termoelektranama u blizini grada, starim automobilima te činjenici da ljudi lože razne stvari koje nisu za loženje.
Glas Srpske
S ovakvim naslovima suočavamo se gotovo svakodnevno i s pravom se sve češće pitamo koliko nas ubija ono bez čega ne možemo, odnosno koliko smo tome sami krivi.
Svjetski dan čistog vazduha obilježava se 3. novembra kao podsjetnik da je vazduh uslov života, ali posljednjih godina je više upozorenja da je svježeg i zdravog vazduha sve manje, posebno u urbanim sredinama, dok je s druge strane atmosfera puna štetnih materija.
Prema procjenama međunarodnih organizacija, u svijetu je više od 90 odsto populacije izloženo zagađenom vazduhu, devet od deset ljudi udiše zagađen vazduh, a pojedini izvori navode da čak 90 odsto djece mlađe od 15 godina punim plućima zapravo udiše zagađen vazduh.
I da li bi onda trebalo da nas čude upozorenja ljekara i drugih stručnjaka da su suspendovane čestice, azot-dioksid i prizemni ozon zagađujuće materije u vazduhu koje su krivci, a većinu slučajeva i prijevremenih smrti u današnje vrijeme?
Na koji način ove čestice djeluju negativno na ljudsko zdravlje i koje sve bolesti mogu izazvati? Koliko je ovaj problem svjetski, a koliko naš te da li se i koliko mjerenja o kvalitetu vazduha poklapaju ili razmimoilaze?
Gdje je Banjaluka
Iz bilježnica Svjetske zdravstvene organizacije kristalno je jasno da na godišnjem nivou hiljade ljudi umre zbog komplikacija izazvanih zagađenjem vazduha i to nisu podaci za tamo neke daleke zemlje, već se i mi, u BiH polako, ali sigurno penjemo na svjetskim ljestvicama po zagađenosti.
Globalna dešavanja u sektoru energetike utiču i na situaciju u BiH, a analize pokazuju da je pred građanima jedna od zagađenijih zima, s obzirom na to da se masovno upotrebljava ugalj kao energent za grijanje, što dodatno narušava kvalitet vazduha.
Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, zagađen vazduh ubije oko sedam miliona ljudi godišnje širom svijeta. Samo u 2020. godini bio je četvrti po rangu faktor rizika za pojavu hroničnih nezaraznih bolesti, poslije prehrambenih navika, visokog krvnog pritiska, pušenja cigareta i visokih vrijednosti šećera u krvi.
Gotovo sveukupna svjetska populacija koja živi u gradovima izložena je vrijednostima zagađujućih materija koje prelaze preporučene, ali su te vrijednosti višestruko premašene u zemljama u regionu.
Više od 3.000 osoba u BiH, prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, godišnje umre zbog zagađenog vazduha, a 16 odsto preminulih je iz banjalučke i sarajevske regije. Sarajevo i Banjaluka su i u petak bili na listi zagađenih.
Prema podacima nevladine organizacije “Eko akcija” Sarajevo je u petak bio najzagađeniji grad u BiH sa indeksom kvaliteta 172, a takav vazduh je nezdrav za stanovništvo. Sarajevo je u stopu pratila Zenica sa indeksom 170, a podaci zvaničnih mjernih stanica pokazuju da je u tim gradovima posebno izražena visoka koncentracija PM10 čestica.
Indeks kvaliteta vazduha u Banjaluci u petak je, prema njihovim podacima, iznosio 146, a stanovništvo u svim tim sredinama upozoreno je na moguću pojavu pojačanih simptoma i intenziteta bolesti kod srčanih bolesnika i osoba koje imaju problem s disajnim organima, poput astme. Preporučeno je čak i smanjenje fizičkih aktivnosti plućnim i srčanim bolesnicima, te trudnicama, djeci i starijim osobama.
Iako na zvaničnoj internet stranici banjalučke Gradske uprave posljednji podaci o kvalitetu vazduha datiraju s kraja oktobra ove godine i pokazuju da su vrijednosti u granicama normale, prema onlajn aplikaciji Banjaluka je “debelo u crvenom”. Ionako crnu statistiku, dodatno pogoršava dolazak zime i početak grijne sezone.
U Odjeljenju za komunalne poslove u Gradskoj upravi Banjaluka objašnjavaju za “Glas” da se podaci o kvalitetu vazduha koje oni objavljuju, ali i svjetske mjerne stanice, razlikuju jer koncentracija zagađivača u vazduhu na nekoj lokaciji zavisi kako od emitera tako i od mikro, ali i makroklimatskih uslova, konfiguracije terena, vrste zagađivača te niza drugih segmenata.
Grad Banjaluka, pojašnjavaju, mjeri kvalitet vazduha na tri lokacije koje je odobrilo i saglasnost na iste dalo i Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, a mjerenje se vrši u skladu s uredbama o uslovima za monitoring kvaliteta vazduha te o vrijednostima kvaliteta vazduha.
- Bilo koja druga mjerna metoda nije validna na prostoru Republike Srpske i ne može se koristiti, niti se rezultati mjerenja mogu upoređivati s prekograničnim vrijednostima - kazali su u banjalučkom Odjeljenju za komunalne poslove.
Ističu da grad godinama prati kvalitet vazduha te donosi lokalne planove kvaliteta i akcione planove u slučaju prekoračenja graničnih vrijednosti zagađenja i sprovodi mjere iz istih.
- U cilju smanjenja aerozagađenja, dajemo subvencije za zamjenu dotrajalih fasada na zgradama, subvencije autoprevoznicima zbog popularizacije javnog saobraćaja, uvođenje javnih bicikala u saobraćaj, edukacija najmlađih kao i odraslih sugrađana obilježavanjem Dana bez automobila i Evropske sedmice mobilnosti, sadnjom zelenih barijera visokih i niskih te nizom drugih aktivnosti - rekli su iz Gradske uprave.
Naveli su da su najveći zagađivači vazduha u gradu na Vrbasu individualna ložišta.
- Postoje i linijski izvori kao što su frekventne saobraćajnice, gdje zbog gustog saobraćaja dolazi do povećanja zagađenja azotnim oksidima, ali do sada u manjoj mjeri - kazali su u Gradskoj upravi koja je podatke o kvalitetu vazduha dobijala s mjernih stanica na Paprikovcu, Boriku i Centru od Instituta za građevinarstvo IG u kome su za “Glas” potvrdili da je ugovor za mjerenje aerozagađenja na području Banjaluke istekao.
Dekan Prirodno-matematičkog fakulteta u Banjaluci, profesor klimatologije Goran Trbić rekao je da je dobro što se miholjsko ljeto produžilo te da su stabilne vremenske prilike, kao i mnogo sunca, uticale na to da je kvalitet vazduha u Banjaluci u proteklom periodu bio dobar.
- Očekivati je da u danima koji dolaze kvalitet vazduha bude lošiji, s obzirom na to da će se više koristiti fosilna goriva za grijanje, poput uglja. U obzir bi trebalo uzeti i sve češću upotrebu automobila. Banjaluka se nalazi u kotlini te je loša cirkulacija vazduha tokom zimskih mjeseci - rekao je Trbić.
Naglasio je da je sreća za Srpsku jer ima koliko-toliko stabilno snabdijevanje električnom energijom, a imamo i dovoljno obnovljivih izvora energije.
- Hidroenergija je jedna od ključnih karika u energetskom lancu, uz struju iz termoelektrana, tako da očekujem da će snabdijevanje biti stabilno - poručio je Trbić.
Srce, pluća
Koliko zagađenje vazduha utiče na zdravlje stanovništva pokazuju i podaci iz zdravstvenih ustanova u kojima je sve više pacijenata sa srčanim i plućnim tegobama.
Istraživanja stručnjaka širom planete pokazuju da zagađen vazduh ostavlja velike posljedice od glave do pete, od bolesti srca i pluća do dijabetesa i demencije, a označava se kao krivac i za probleme jetre te karcinoma. Na to upozorava i nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u Republici Srpskoj Duško Vulić koji je podvukao da aerozagađenje i te kako negativno utiče na kardiovaskularne bolesnike.
- I ne samo da negativno utiče na oboljele, već je zagađenje vazduha među najvećim faktorima rizika za dobijanje kardiovaskularnih bolesti i kod onih koji do sada nisu imali nikakve tegobe - rekao je Vulić za “Glas”.
Aerozagađenje doprinosi, kako kaže, pogoršanju stanja kod pacijenata s teškim oštećenjem srca, podsjećajući da je i u evropskim preporukama za prevenciju kardiovaskularnih bolesti aerozagađenje definisano kao jedan od faktora rizika.
Imajući u vidu činjenicu da smo ušli u grijnu sezonu Vulić savjetuje građanima, posebno oboljelima, da izbjegavaju dugo zadržavanje na otvorenom posebno u ranim jutarnjim i večernjim časovima.
- Tada je koncentracija opasnih čestica najveća u vazduhu - zaključio je.
Milkica Grabež specijalista higijene i zdravstvene ekologije u Institutu za javno zdravstvo RS kazala je da procjene SZO pokazuju da aerozagađenje godišnje prouzrokuje 4,2 miliona prijevremenih smrtnih slučajeva, koji nastaju zbog ishemijske bolesti srca i moždanog udara, čak 58 odsto, hronične opstruktivne bolesti pluća i akutnih infekcija donjeg respiratornog trakta 18 odsto i karcinoma pluća šest odsto.
- Efekti aerozagađenja na zdravlje mogu se podijeliti na kratkotrajne i dugotrajne. Kratkotrajni efekti su privremeni i kreću se od jednostavnih simptoma poput iritacije očiju, nosa, kože, grla, kašlja, stezanje u grudima i otežanog disanja, do ozbiljnijih stanja, kao što su astma, upala pluća, bronhitis, srčani problemi.
Kratkotrajna izloženost zagađenju vazduha takođe može izazvati glavobolju, mučninu i vrtoglavicu - rekla je Grabež.
Ona je dodala da se ti problemi pogoršavaju ukoliko se izloženost zagađivačima nastavi što može rezultirati oštećenjem neurološkog, reproduktivnog i respiratornog sistema, uzrokovati pojavu karcinoma, a nekada i smrti.
- Dugotrajni efekti su hronični, traju godinama, nekada cijeli život i čak mogu dovesti do letalnog ishoda.
Čestice
Indeks kvalitete vazduha zasniva se na mjerenju čestica PM2,5 i PM10), ozona (O3), kiseonik-dioksida (NO2), sumpor dioksida (CO2) i emisije ugljenmonoksida.
PM (particulate matter) ili partikularne su vrlo sitne i golom oku nevidljive čestice, a broj označava njihovu veličinu. PM10 ili grube čestice čija je koncentracija najveća u vazduhu u većini gradova BiH, su one koje imaju promjer manji od deset mikrometara, a na primjer pijesak ima promjer oko 90 mikrometara, dok PM10 čestice mogu biti još mnogo manje od toga.
Brojna epidemiološka ispitivanja danas povezuju dugotrajnu izloženost zagađenju vazduha i sa nizom drugih oboljenja. Najnovije procjene globalnog opterećenja bolešću koje se pripisuje aerozagađenju uključuju učinke izloženosti na smrtnost od ishemijske bolesti srca, cerebrovaskularne bolesti. Aerozagađenje (PM čestice u prvom redu) se povezuje s povećanom učestalošću i smrtnošću od dijabetesa tipa 2, lošim ishodima porođaja i neurološkim promjenama - kazala je Grabež, dodajući da su osjetljive kategorije starije osobe, djeca, osobe sa hroničnim oboljenjima u prvom redu dijabetesom, kardiovaskularnim i plućnim bolestima.
Planovi
U Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS navode za “Glas” da je u toku izrada i donošenje strategije zaštite životne sredine, koja obuhvata i oblast zaštite vazduha, čime će se stvoriti uslovi da se dugoročno odrede smjernice, akcioni planovi i ciljevi, mjere i aktivnosti kojima će se unaprijediti zaštita vazduha i zaštita životne sredine u cjelini, a samim tim i zdravlje stanovništva.
- Jedinice lokalne samouprave sa ciljem upravljanja kvalitetom vazduha na svojoj teritoriji donose planove kvaliteta vazduha i kratkoročne akcione planove koji bi trebalo da se primjenjuju u područjima u kojima se dešava kršenje standarda kvaliteta vazduha. Njima se mogu predvidjeti mjere u vezi sa saobraćajem motornih vozila, izgradnjom, radom industrijskih postrojenja, upotrebom proizvoda koji sadrže zagađujuće materije i grijanjem domaćinstava, odnosno identifikovanih izvora zagađenja vazduha. Banjaluka i Prijedor imaju donesena ova planska dokumenta - istakli su u resornom ministarstvu.
Cijeneći napore da se poboljša kvalitet vazduha i upravljanje kvalitetom vazduha, Vlada RS je na prijedlog ovog ministarstva podržala i prihvatila projekat “Pomoć BiH u poboljšanju kvaliteta vazduha i upravljanju kvalitetom vazduha”, koji implementira Švedska agencija za zaštitu životne sredine od 2019. godine i koji se završava krajem ove godine. U okviru ovog projekta, republička mreža za praćenje kvaliteta vazduha je pojačana sa još dvije mjerne stanice, u Banjaluci i Trebinju. Osim toga, izrađena je i studija o izvorima zagađenja u Banjaluci, Bijeljini i Brodu.
Beograd
Beograd je, prema podacima aplikacije “IQAir”, prije mjesec dana ponovo bio najzagađeniji grad na svijetu. Indikator na toj aplikaciji to veče bio je obojen crvenom bojom, a na drugom, trećem i četvrtom mjestu u “crvenoj zoni” su se tada našli Dubai, Nju Delhi, i Nur-Sultan u Kazahstanu.
Na petom, šestom i sedmom mjestu bili su Teheran, Čengdu i Lahor. Njihovi indikatori su obojeni narandžastom bojom što, kako je objavljeno, znači da je vazduh u njima nezdrav samo za osjetljive grupe, dok je vazduh u Beogradu nezdrav za sve. Da situacija u prestonici Srbije nije nimalo bezazlena stručnjaci duže vrijeme upozoravaju, a mahom dijele stav da je zagađenje višedecenijski problem koji je očigledno zanemarivan. Mnogo njih, prema navodima tamošnjih medija, kao nepovoljnu okolnost koja tome daje možda i najveći pečat vidi u termoelektranama u blizini grada, starim automobilima te činjenici da ljudi lože razne stvari koje nisu za loženje.
Glas Srpske
